EINDE VAN GROEI ZELFSTANDIGEN DOOR OPKOMST VAN NIEUWE ORGANISATIEVORMEN

Duizenden mensen bewegen zich dagelijks naar doodse gebouwen om zich daar een aantal uren met weinig bezieling aan een taak te wijden. En als zij weer thuiskomen hebben zij iets gedaan, zijn zij moe, maar niet voldaan.
Martijn Vroemen, Kantoorlog

De moderne organisatie is één van de mooiste uitvindingen van de twintigste eeuw. Het is des te opvallender dat veel zelfstandigen een diepgewortelde antipathie hebben tegen grote organisaties. Zij zien organisaties als strenge en autoritaire gevangenissen waar weinig ruimte is voor een eigen mening. Deze boude opvatting is niet ontstaan uit onervarenheid. Zelfstandigen beschikken in de regel over jaren werkervaring en komen dagelijks over de vloer bij zulke grote organisaties. Overigens staan zelfstandigen niet alleen in deze mening ten aanzien van grote organisaties. Boeken als “Hoe word ik een rat?” van Joep Schrijvers en “Kantoorlog” van Martijn Vroemen wijzen ook op het asociale karakter van veel organisaties. Gezien de goede verkoopcijfers van dit soort boeken wordt deze kritiek door een breed en omvangrijk publiek herkend en erkend. Zelfs de wetenschap is zeer kritisch over grote organisaties. Zo stelt Harold Leavitt dat “Big organizations are unhealthy for human beings” en Benz en Frey tonen aan dat geluk in je werk een directe functie is van de omvang van de organisatie waar je voor werkt; hoe groter de organisatie waar je voor werkt, hoe ongelukkiger de mens. Het is gezien het bovenstaande niet zo vreemd dat de meeste mensen die voor zelfstandigheid kiezen, deze keuze juist maken vanuit de drang om meer vrijheid en autonomie te krijgen, niet om meer geld te gaan verdienen.

Natuurlijk is de drang naar vrijheid niet de enige drijvende kracht achter de enorme groei van het aantal zelfstandigen in de laatste 20 jaar en wellicht zelfs niet de belangrijkste. De gedroomde vrijheid en autonomie zijn immers pas van betekenis als mensen daadwerkelijk de keuze hebben tussen zelfstandigheid en werknemerschap. Gelukkig zijn er in de laatste 20 jaar vier belangrijke veranderingen in technologie geweest die ervoor gezorgd hebben dat steeds meer mensen kunnen kiezen voor zelfstandigheid en zich niet meer hoeven te binden aan een grote organisatie. Ten eerste heeft de opkomst van het internet het veel makkelijker gemaakt om de juiste persoon voor de juiste klus te vinden waardoor het niet meer nodig is om een lange termijn verbintenis aan te gaan. Ten tweede heeft de opkomst van standaardtechnologieën en processen (bijvoorbeeld SAP, Microsoft, Oracle, Prince2) het veel makkelijker gemaakt om van de ene opdrachtgever naar de andere opdrachtgever te switchen. Het werk is immers bij elke organisatie ongeveer hetzelfde. Ten derde heeft de steeds toenemende verkleining van technologie ervoor gezorgd dat steeds meer mensen niet meer samen hoeven te werken met anderen, maar alleen kunnen werken. Dit is te zien in vele bedrijfstakken zoals de architectuur waar één persoon met behulp van AutoCAD software complexe ontwerpen kan maken zonder dat een heel bureau hiervoor nodig is. Ook in het dagelijks werk van iedere ondernemer is het effect van de verkleining van technologie zichtbaar. Waar de financiële administratie en het beheren van klantinformatie voorheen veel tijd vergde, is dit tegenwoordig zeer eenvoudig door één persoon te doen. Last but not least, is de opkomst van de creatieve kenniseconomie een belangrijke factor achter de groei van zelfstandigen. Door de technologie verandert de aard van het dagelijks werk van mensen. Door de automatisering verdwijnen steeds meer routinematige handelingen. Wat overblijft is het creatieve en innovatieve denkwerk. Dit werk gebeurt niet in lijnfuncties, maar in tijdelijke projectfuncties. Dit laatste maakt het veel makkelijker om een gespecialiseerde zelfstandige in te huren die verdwijnt als de functie ophoudt.

Op dit moment onderschatten veel zelfstandigen de potentiële kracht en de toegevoegde waarde van de moderne organisatie. Dat zal echter snel gaan veranderen en in de nabije toekomst zullen steeds meer zelfstandigen zich weer gaan binden aan organisaties. Dit komt omdat de organisatie in potentie een drietal grote voordelen heeft. Ten eerste zijn organisaties beter georganiseerd om lange termijn investeringen te doen in mensen en innovaties. Het doen van investeringen is vele malen lastiger in een relatie tussen opdrachtgever en zelfstandige. Je ziet dit goed in de wijze waarop opdrachtgevers zelfstandigen selecteren. Er wordt vooral gelet op de al aanwezige werkervaring en competenties, niet op de potentiële ontwikkeling van de zelfstandige. Er wordt aan zelfstandigen veel te weinig ruimte geboden om nieuwe ervaring en kennis op te doen. Ten tweede bieden organisaties een sociale context en een gedeelde identiteit met gezamenlijke normen en waarden. De mens blijft een sociaal wezen met behoefte aan sociaal contact, aan verbinding met anderen. De organisatie kan zelfs als sociaal vangnet fungeren als het even wat minder gaat. Ten derde kunnen organisaties door het combineren van verschillende competenties een potentiële klant een beter product bieden dan een zelfstandige dit in zijn uppie kan. Deze synergievoordelen kunnen liggen in een bekende merknaam die de klant de illusie van zekerheid geeft, in dienstverlening die alleen geleverd kan worden door een groep mensen (zoals 24 uur per dag bereikbaarheid) of in producten die alleen ontwikkeld kunnen worden door de betrokkenheid van verschillende mensen.

Om al deze redenen denk ik dat in het komende decennium de groei van zelfstandigen beperkt zal zijn en steeds meer ervaren zelfstandigen bewust gaan kiezen voor verbondenheid aan een organisatie. Maar dat zal wel een ander soort organisatie zijn én een andere vorm van verbondenheid. Deze nieuwe organisaties zullen zich meer bewust zijn van de potentiële voordelen van organisaties voor hun mensen. Zij zullen hun mensen de ruimte geven om zich te ontwikkelen in een vakgebied en bieden een sociale omgeving die innovatie bevorderd, maar ook bescherming biedt. Ook de mate van verbondenheid tussen mens en organisatie zal anders zijn, niet altijd meer als werkgever en werknemer, maar steeds vaker als mede partner met aandelen in de gezamenlijke organisatie of als moderne coöperatie. Deze nieuwe organisaties zullen deels ontstaan omdat bestaande organisaties zullen moeten veranderen om creatieve en innovatieve mensen aan te trekken, maar ook doordat steeds meer zelfstandigen de potentiële voordelen van samenwerking gaan inzien en ervoor kiezen om gezamenlijk een nieuwe organisatie op te zetten. Een organisatie zonder tralies.